Szkice o kapliczkach (I) – Święci patroni

Wśród rozlicznych przedstawień ikonograficznych, które mieszczą kapliczki i figury przydrożne, poczesne miejsce zajmują Święci Pańscy. Prezentacja ich wizerunków jest nieodłączną częścią kultu świętych i wyrazem naszej wiary, poczesne miejsce wśród nich zajmują święci Patroni.

Kojarząc imiona fundatorów przydrożnego sacrum z wizerunkami spotykanych tu świętych, łatwo zauważyć można, iż istnieje w tym względzie ścisły związek. Niejednokrotnie są to też patroni członków najbliższej rodziny, jest to zatem dość szerokie grono, bez mała cała litania do Wszystkich Świętych.
*
... w płycinach ścianek ryte rysy świętych,
Patronów na co dzień, tych co się pamięta,
By strzegli ludzkich ścieżek krętych. *

Widniejące w obrębie kapliczek postacie świętych wykonywane były z intencją, by Ci, swą obecnością na ziemi, a modlitwą w niebie, wspierali fundatorów czy też całą lokalną społeczność. W ten sposób patroni byli w bezpośrednim sąsiedztwie fundatorów, a ci pod ich bieżącym nadzorem.
Pełne wizerunków świętych są kapliczki słupowe wykonane przez jednego z najbardziej aktywnych rzeźbiarzy ludowych na bocheńszczyźnie, a mianowicie Teodora Twaroga. Trzony kapliczek opatrzone są płaskorzeźbionymi wizerunkami patronów fundatorów, członków ich rodzin, a także niejednokrotnie świętymi, których kult jest szczególnie żywy w danej parafii. Prezentując z obszaru powiatu bocheńskiego kilka takich przedstawień, zwróćmy uwagę na imiona świętych, niegdyś powszechnie występujących w naszej społeczności.

Połom Duży

Na trzonie kapliczki wystawionej w 1879 r. przez T. Twaroga z fundacji Józefa i Anny Mikulskich, wśród siedmiu znajdujących się tu wizerunków świętych: Matka Boża w scenie koronacji, Matka Boża z Dzieciątkiem, św. Weronika, św. Jan Nepomucen i św. Florian znajdują się też przedstawienia patronów. Św. Anna w scenie nauczania Maryi, św. Anna cieszy się znacznym kultem wśród wiernych z uwagi iż jest matką Maryi. Z imieniem św. Anny łączy się też wiele przysłów. Św. Józef uznawany jest za patrona Kościoła Powszechnego, rodzin, ojców, kobiet w ciąży, umierających, czczony jest także jako patron robotników.

Trzciana

Grupa świętych prezentowana jest także w kapliczce w Trzcianie. Jest to kapliczka słupowa, trójkondygnacjowa zwieńczona nastawą, w której znajduje się figury Grupy Ukrzyżowania. Widniejące w płycinach ścianek trzonu kapliczki wizerunki świętych to przede wszystkim patroni fundatorów kapliczki, którymi byli: Jan, Józef i Katarzyna Kłóskowie.
Rzeźbiarz (T. Twaróg) przedstawił tu aż dwóch św. Janów, a to: Św. Jana Ewangelistę i św. Jana Chrzciciela (tu Krzciciela), może nie wiadomo było, który z Janów był tym właściwym patronem? Św. Katarzyna (tu św. Katarzyna Aleksandryjska) zajmuje górną część ściany frontalnej trzonu. W ikonografii św. Katarzyna przedstawiana jest zazwyczaj z krzyżem, liściem palmy (jako palmy męczeństwa) i kołem (do łamania ciała), tak jak w prezentacji na tejże kapliczce. Św. Katarzyna była męczennicą z pierwszych wieków chrześcijaństwa, została patronką filozofów, studentek, bibliotekarzy, kołodziejów i kolejarzy, jest jedną z tzw. z Czternastu Świętych Wspomożycieli. Kolejnym patronem fundatora, którego płaskorzeźba znajduje się na kapliczce to św. Józef – imiennik Józefa Kłóska. Św. Józef prezentowany jest tutaj w wersji najczęściej spotykanej, jako ojciec rodziny (z Dzieciątkiem na ręku). Ścianki kapliczki mieszczą ponadto płaskorzeźbę św. Anny w wersji św. Anna Samotrzeć, ponadto wizerunek św. Stanisława Biskupa Męczennika z leżącym u jego stóp postacią wskrzeszonego rycerza Piotra z Piotrawina. Św. Stanisław biskup krakowski jest patronem Polski. W niszy górnej kondygnacji mieści się zaś figurka Matki Bożej Różańcowej.

Lipnica Murowana

Wśród licznych kapliczek i figur tej szczególnie bogatej w przydrożne sacrum parafii, znajduje się dziewięć, na których widnieje wizerunek św. Szymona z Lipnicy. Z jednej strony było to wyrażanie czci do świętego rodaka, zaś z drugiej uczczenie przez fundatora swego patrona. Trzeba bowiem wiedzieć, że ten szczególny kult św. Szymona wyrażał się w Lipnicy między innymi poprzez nadawanie imienia rodzącym się chłopcom. W metrykach chrztu w parafii Lipnica Murowana w latach 1777 - 1977, czyli na przestrzeni 200-tu lat, imię Szymon otrzymało aż 905 męskich potomków. Przekładało się to z kolei na ilość wizerunków św. Szymona na fundowanych kapliczkach.

Widomym tego przykładem jest widniejąca w przestrzeni niewielkiego rynku kamienna statua świętego Szymona z Lipnicy wykonana w 1913 r. Stojąc na wyniosłej kolumnie, św. Szymon błogosławi swą wyciągniętą ręką lipnicką ziemię. Artysta odtworzył postać Szymona w tak zwanym kontrapoście i prezentuje Świętego jako kaznodzieję. Wizerunek ten posłużył jako wzór dla późniejszej ikonografii św. Szymona rozpowszechnionej poza Lipnicą. Św. Szymon z Lipnicy (1437 – 1482) został kanonizowany 3 czerwca 2007 r. w Rzymie.

Królówka

W wizerunkach świętych, wśród których są też patroni fundatorów jest kapliczka słupowa w Królówce-Nadolu. Liczy już ponad 100 lat, a ufundowali ją Jan i Maria Wójcikowie. Polichromowane są ściany kapliczki, płaskorzeźbione wizerunki świętych, jak i pełnoplastyczne figurki w niszach. Rzeźb i płaskorzeźb jest tu aż siedem, są to: patroni fundatorów – św. Jan Chrzciciel, Matka Boża Różańcowa, ponadto: Trójca Św., Chrystus Ukrzyżowany, św. Małgorzata, św. Józef i św. Franciszek.

Czesław Anioł