Obszary i obiekty chronione

Rozpoczął się na dobre wycieczkowy sezon turystyczny, stan pogody i zaawansowania rozkwitu przyrody przymusza wręcz do podjęcia wypadów za miasto. Dodatkową zachętą staje się kilka najbliższych, wolnych od pracy dni, tzw. „długi weekend”. Na ten czas proponujemy odwiedzić i poznać zasoby przyrody na bocheńszczyźnie.

Nawiązując do wcześniejszej prezentacji form ochrony przyrody (Czas Bocheński 25 XI 2007 r.) podejmujemy obecnie krótką ich charakterystykę. Ma ona na celu ukazanie i zwrócenie uwagi na najbardziej istotne wartości przyrodnicze na terenie powiatu bocheńskiego. Od informacji do poznania, od poznania do uszanowania i podziwiania. Tylko obszar chroniony, ale nie zamknięty przed ludźmi służyć może ciągłemu trwaniu, przeżywaniu i poznawaniu jego walorów przyrodniczych.

Najbardziej zasobne w cenne wartości przyrodnicze obszary, jak też jednostkowe elementy tego świata występujące w obszarze powiatu, objęte zostały ochroną prawną. Są to: strefy ochronne zwane obszarami chronionego krajobrazu (2), parki krajobrazowe (1), obszary Natura 2000 (2), rezerwaty przyrody (5), pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej. A więc jak na stosunkowo ten niewielki obszarowo powiat, grono dość liczne.

Obszary Chronionego Krajobrazu
Taką formą ochrony objęte są dwa obszary, jeden z nich znajduje się w strefie Niziny Nadwiślańskiej w północno-wschodniej części powiatu, gdzie rozciągają się krajobrazy rolnicze oraz duże kompleksy lasów – Las Bratucicki i Las Jodłówka, Charakterystyka B.O.Ch.K. przedstawiona została we wspomnianej już prezentacji z dnia 25 listopada 2007r.

Drugi tego typu obszar występuje w południowej części powiatu, na terenie Pogórza Wiśnickiego, wskazuje to tym samym na wartości przyrodnicze południowej części Ziemi Bocheńskiej. Zachodnia granica Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Wiśnickiego (taka jest pełna jego nazwa) przebiega doliną Stradomki, nie obejmuje zatem niewielkiej, zachodniej części powiatu. Południowy zasięg Obszaru przebiega granicą administracyjną powiatów bocheńskiego i limanowskiego i jest nieco płytszy niż samo Pogórze Wiśnickie.

W O.Ch.K. Pogórza Wiśnickiego znajduje się cenne pod względem przyrodniczym i kulturowym terytorium, jest nim Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy, dla którego teren O.Ch.K. stanowi strefę otuliny.

Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy
Park powstał 12 maja w 1997 r. na terenie dwóch gmin: Nowego Wiśnicza i Lipnicy Murowanej, objął swą powierzchnią 14 311 ha. Reprezentuje charakterystyczną dla Pogórza Karpackiego (Pogórza Zachodniobeskidzkiego) strefę przyrodniczą i kulturową, z których ta druga trwa na tych obszarach już prawie tysiąc lat.

Pogórskie krajobrazy, to krajobrazy niezwykłej urody, splatają się w nich niekwestionowanej wartości przyrodnicze, urzekają też ładem przestrzennej kompozycji, które tworzą wzgórza, lasy, pola, wsie. Nad nimi panuje wszechwładna cisza i subtelny zapach niosącego się ponad wszystkim rześkiego powietrza. Współcześnie walory te urastają do rangi najbardziej wartościowych bodźców leczących zmęczone ciało i umysł.

„… Paleta barw – krajobrazy w bukiet przyrody ubrane …”

Istotne znaczenie dla wykształcenia się obecnej rzeźby terenu Parku, jak i całego Pogórza Wiśnickiego ma fliszowa płaszczowinowa budowa geologiczna podłoża. Wyraża się to występowaniem na powierzchni ostańców piaskowcowych, z których najbardziej efektowne pod względem wielkości i kształtów uznane zostały jako rezerwaty czy pomniki przyrody.

Postępujący stosunkowo od niedawna, wtórny proces naturalizacji krajobrazu, zwłaszcza w południowej części Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego wyrażającego się powiększaniem powierzchni leśnych czy ugorów, daje dodatkowe wizualne odczucia zasobności krajobrazu przyrodniczego. (fot. 5, 6) Wyraźnie widoczne w krajobrazie są obszary leśne, większe ich kompleksy to: Las Kopaliński, bory sosnowe w rejonie Paprotnej, Dominicznej Góry i Śpilówki oraz lasy bukowe w rejonie Kobyły na południowych obrzeżach Parku. W.-L. P. K. zajmuje co prawda środowisku już przekształcone, ale jest ono stosunkowo mało skażone i dzięki temu zawdzięczać możemy bogactwo form i gatunków świata przyrody tu występujących.

Natura 2000
Czynione są przygotowania do wydzielenia kolejnego obszaru Natura 2000 na terenie bocheńszczyzny (dolina rzeki Tarnawki) programu znanego pod nazwą „Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000”. Obejmowałby on swoim zakresem ochronę rzadkich już gatunków zwierząt – ssaków i płazów w tym rejonie. Natura 2000 to nowa forma ochrony przyrody, niezależna od już istniejących form, a wprowadzana w naszym kraju od czasu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Celem utworzenia ekologicznej sieci obszarów o równowadze ekologicznej pod nazwą Natura 2000, jest ochrona różnorodności biologicznej na terytorium krajów członkowskich Unii Europejskiej.

Dotychczas istnieją dwa takie obszary w powiecie bocheńskim, obydwa na terenie Puszczy Niepołomickiej. Jednym z nich jest Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSOP) w głównym kompleksie puszczańskim. Lasy Puszczy Niepołomickiej wraz z przyległymi do nich łąkami są ostoją ptaków, a szczególnie trzech z wielu gatunków tu bytujących, są to: muchołówka białoszyjna, puszczyk uralski oraz włochatka. Drugie tego typu terytorium znajduje się w północnej części Lasu Grobla, jest to Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOOS). Ochroną objęte są następujące typy siedlisk: starorzecza i naturalne zbiorniki wodne ponadto grądy i łęgi oraz siedliska dwóch gatunków chrząszczy: pachnicy dębowej i kozioroga dębosza.
Rezerwaty przyrody

Rezerwaty, to najbardziej restrykcyjna forma ochrony przyrody, ale też obejmująca najbardziej wartościowe i wrażliwe na czynniki zewnętrzne ekosystemy, które bez takiej prewencji nie poradziłyby sobie same, by dalej trwać w swej naturalnej postaci.

W obszarze północnej części powiatu bocheńskiego, na niżu nadwiślańskim ochroną prawną zostało objętych 3 unikalne przyrodniczo stanowiska, wszystkie znajdują się na terenie Puszczy Niepołomickiej, chronią one lokalne, a różnorodne w swej zawartości ekosystemy odwiecznej puszczy, naturalnego lasu pokrywającego Nizinę Sandomierską. Są to rezerwaty: rezerwat leśny ścisły „Lipówka”, chroni połać lasu typu grąd z charakterystycznym udziałem w runie gatunków hygrofilnych, a także łęg olchowy i ols. Osobliwością są liczne okazy starych drzew, dębów i lip o imponujących rozmiarach, rezerwat leśny ścisły „Dębina” – fragment pierwotnych lasów liściastych, starodrzew dębowy z domieszką innych gatunków drzew. W obszarze rezerwatu liczne są miejsca podmokłe ze stagnującą wodą, także młaki ze zbiorowiskami roślinności turzycowej, rezerwat wodny ścisły „Wiślisko Kobyle”, powstały w obrębie starorzeczy Wisły, chroniący rośliny wodne i błotne oraz liczne gatunki ptaków.
W pogórskiej części powiatu w miejscowości Połom Duży, na stokach Bukowca (420 m), występuje rezerwat przyrody nieożywionej „Kamień Grzyb”. Ochroną objęty jest fragment lasu bukowego o charakterze kwaśnej buczyny niżowej, a przede wszystkim oryginalna forma geomorfologiczna – okazały ostaniec piaskowcowy wykształcony w formę grzyba.

W obszarze gór – Beskidy Wyspowego, znajduje się ostatni z rezerwatów przyrody na Ziemi Bocheńskiej, jest nim rezerwat leśny „Kamionna”, na pow. 64 ha rozciągających się na północnych zboczach Kamionnej (802 m) – najwyższej góry powiatu, objęto ochroną płat naturalnych lasów bukowo-jodłowych. Stosunkowo duży obszar rezerwatu, stwarza pouczający obraz niegdysiejszej puszczy pokrywającej powszechnie Karpaty.

Pomniki przyrody

Pomnikami przyrody nieożywionej są w obszarze powiatu trzy formacje skałek piaskowcowych. Najbardziej znana z nich jest znana grupa ostańców na wzgórzu Paprotna (436 m) - „Kamienie Brodzińskiego”. Znajduje się w niej 11 różnorodnie wykształconych skałek, od pospolitych występów, poprzez grzyby skalne, do okazałej baszty liczącej 11 m wysokości.

]Drugim pomnikiem przyrody nieożywionej są „Skałki Chronowskie” zwane też „Skamieniałym Dworem”, zajmują wierzchołek wyrazistego wzniesienia na pograniczu Chronowa i Borównej, są pozostałością niegdysiejszego muru skalnego ciągnącego się wzdłuż grzbietu Kobylej Góry (356 m). Oprócz wartości przyrodniczych skałki są bohaterami lokalnych legend.

Wśród pomników przyrody nieożywionej najmłodsze stażem są skałki w rejonie Duchowej Góry w obszarze Lipnicy Dolnej. Tą formą ochrony objęto w roku 2004 grupę wychodni piaskowca istebniańskiego, jest to pomnik przyrody nieożywionej „U Chosaja”. Ten skalny zabytek posiada podobny charakter jak ostańce na Kobylej Górze.

Stosunkowo liczna jest grupa pomników przyrody ożywionej, są to pojedyncze okazy starych drzew, względnie grupy starodrzewu. Ich ilość nie jest tak stabilna jak poprzedniej grupy pomników, związane jest to z jednej strony naturalnymi ich ubytkami (próchnienie, złamania), zaś z drugiej strony powiększaniem się tych zasobów poprzez obejmowanie ochroną nowych obiektów (na terenie Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego jest ich 30).

W śród pomników przyrody ożywionej należy wymienić: dąb „Onufry Dębicz” w Lasach Bratucickich, grupę starych dębów (27) przy gajówce w Ispinie, drzewa różnych gatunków (28) w parku dworskim w Chrostowej-Dąbrowicy, zespół lip przy kościele w Sobolowie, aleję drzew przy drodze do zamku we Wiśniczu oraz wiele innych okazałych drzew zdobiących otoczenia kościołów, resztówki dworskie czy wiejskie drogi.

Wokół nas jest też wiele innych unikalnych i nie mniej cennych obiektów przyrodniczych, które z różnych przyczyn nie zostały jeszcze objęte ochroną prawną, te winniśmy traktować na równi z poprzednimi, zapewne wkrótce do nich dołączą. Trzeba tu wspomnieć chociażby o dawnym kamieniołomie w Żegocinie, który uzyskał nie tak dawno status Ekomuzeum „Geologiczny Park Piaskowców Grodziskich”, niezmiernie atrakcyjne krajobrazowo są przełomy na Pluskawce koło Rdzawki. Ochroną prawną winny być też objęte ostańce skalne „Diabelski Kamień” w Trzcianie, „Trzy Skałki” w Łąkcie Górnej czy wąwóz skalny w Kamyku. Wszystkie te obiekty to twory przyrody nieożywionej, niezwykle widokowe i wartościowe pod względem przyrodniczym, włączmy je do szlaku swego poznawania.

Czesław Anioł