Kościoły na Ziemi Bocheńskiej (VIII)
Sobolów i Pogwizdów, to dwie stare parafie istniejące już na ziemi bocheńskiej od blisko 700 lat. Spisy świętopietrza z 1326 r. wykazują wówczas istnienie w tychże wsiach kościołów i struktur parafialnych. Sobolów – Stradomka – Pogwizdów (fot. 1)
Sobolów, wieś położona na wzgórzach otaczających dolinę Polanki i Stradomki, posiada cenny zabytek architektury sakralnej będący zarazem nieformalnym sanktuarium Matki Bożej Pani Sobolewskiej. Kościół o strzelistej sylwetce wraz z wysmukłą wieżyczką na kalenicy dachu wyrasta ponad Sobolów ze wzgórza, stając się wyrazistą dominantą okolicy.
Pierwsza świątynia, o której wspominają źródła kościelne służyła parafianom jeszcze do późnych lat XVII w., kiedy to wzniesiono w Sobolowie nowy kościół. Pod względem architektonicznym nawiązuje on do stylu wykształconego jeszcze w okresie gotyku, a tym samym do innych drewnianych świątyń, które jeszcze na bocheńszczyźnie się zachowały.
Niewielkie rozmiary tego obiektu w stosunku do potrzeb sprawiły, iż w latach 1923 – 33 nastąpiła rozbudowa kościoła zmieniająca znacznie jego wymiary i sam wygląd. Przedłużono wówczas znacznie nawę, zaś do prezbiterium dobudowano zakrystię i kaplicę. Na zewnątrz kościół został opasany sobotami, z przerwami na zakrystię i kaplicę ogrojcową, która również wówczas powstała. Szczególnie efektownie prezentują się soboty w obszarze wejścia do kościoła, gdzie wraz z daszkiem tworzą wdzięczne architektoniczne wykończenie. Dzięki przebudowom w bryle kościoła wyraźnie zaznacza się nawa i prezbiterium, podkreślone dodatkowo od zewnątrz poprzez rozdzielczość – dwuczłonowość dachów. Kościół jest drewniany, konstrukcji zrębowej, uważa się go za największy kościół tego typu w Małopolsce, z zewnątrz oszalowany deskami, dachy kryte zaś gontem.
W XVIII w. dobudowano przy kościele od strony zachodniej, drewnianą strzelistą dzwonnicę typu słupowego z zewnętrzną amboną. Mieści trzy dzwony, w tym jeden wielce zabytkowy pochodzący z 1510 r. Całość terenu kościelnego obejmującego ponadto fragment starego cmentarza i grotę Matki Bożej otoczona jest drewnianym ogrodzeniem.
Wnętrze kościoła, do którego wchodzi się popod oryginalnie skonstruowanym daszkiem wkomponowanym w ciąg podcieni, budzi podziw bogatym zdobieniem i wyposażeniem, głównie z okresu baroku. Sklepienie typu kolebkowego mieści malowidła ornamentalne wykonane w okresie przebudowy kościoła, również ściany wypełnione są podobną polichromią. Na ścianach prezbiterium zachowały się zaś malowidła wcześniejsze, XVIII-to wieczne. Okazały, barokowego typu ołtarz główny wypełnia obraz patronki kościoła Matki Bożej, wzorowany na wizerunku częstochowskim. W wyposażeniu kościoła wyróżnia się pod względem artystycznym i religijnym: krzyż z Chrystusem zwisający z tęczy otoczony figurami aniołów, rokowa ambona z obrazem św. Jana Chrzciciela, chrzcielnica wyrzeźbiona w czarnym marmurze nakryta drewnianą, złocona pokrywą oraz obraz Matki Bożej Różańcowej Łaskawej Wybawicielki z czyśćca, słynący łaskami. Do tego patronatu nawiązują dwa XVIII-to wieczne obrazy, z których wyczytać można cierpienie dusz w czyśćcu przebywających.
Na zewnętrznej ścianie prezbiterium znajduje się ciekawa kaplica ogrojcowa, umieszczone w niej rzeźby wiernie oddają zgodnie z przesłaniem Ewangelii scenę modlitwy Chrystusa przed swą męką i śmiercią. Apostołowie posnęli, a Chrystus zdaje się rzec: „Panie oddal ode mnie ten kielich goryczy”, lecz wyciągając ręce ku niemu, przyjmuje go z oddaniem.
Architektoniczna uroda kościoła, jego wartości historyczne oraz zasób treści religijnych go wypełniających, czynią świątynię sobolowską cennym zabytkiem na Szlaku Architektury Drewnianej Małopolski. (fot. 2 – 12)
Stradomka
Od kilku już lat wznoszony jest w Stradomce kościół, z chwilą ukończenia jego budowy będzie kościołem pomocniczym (filialnym) parafii w Sobolowie. (fot. 18)
Pogwizdów (fot. 13)
Wieś, którą znano już w XIII w. położona jest na falistych, a pierwszych od północy wzniesieniach Pogórza Wiśnickiego. Kościół zaś który obecnie podziwiać możemy, wybudowany został na przełomie XV i XVI w. i nosi patrocinium św. św. Szymona i Judy Apostołów. Kościół wykazuje późnogotyckie cechy stylowe z okresu budowy, nie zmieniły ich nawet późniejsze przebudowy i modernizacje. W XVII w. do nawy dobudowano wieżę, lecz w latach kompleksowej przebudowy kościoła (1896 – 1913) wieża została zdemontowana, a uzyskane miejsce przeznaczono na przedłużenie nawy. Dachy są typu siodłowego, pokryte blachą, na kalenicy znajduje się wieżyczka na sygnaturkę. Obok kościoła, w ciągu drewnianego ogrodzenia stoi murowana dzwonnica z 1907 r. z trzema dzwonami, jednym z nich jest późnogotycki dzwon odlany w 1522 r.
Kościół w Pogwizdowie jest konstrukcji zrębowej, o jednej nawie, z płaskim stropem i z prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Prezbiterium od nawy oddziela belka tęczy ozdobiona ornamentem sznurowym, na niej stoi cenny krucyfiks i rzeźba św. Marii Magdaleny z przełomu XVII i XVIII wieku. Portale wejściowe są profilowane z zamknięciami typu „ośli grzbiet”. We wnętrzu i obramieniu drzwi występują fragmenty drewniane pochodzące z okresu gotyku, wyposażenie kościoła pochodzi z XVII i XVIII w., cennym zabytkiem jest późnogotycki krzyż z początków XVI w. Ołtarze są barokowe, pochodzą z drugiej połowy XVII w., jeden z nich zawiera XVII wieczny obraz Matki Bożej Częstochowskiej. Centralne miejsce w ołtarzu głównym zajmuje obraz z postaciami patronów kościoła. Dekoracja malarska pochodzi z 1959 r., są to sceny figuralne, na sklepieniach występują motywy roślinne nawiązujące do gotyckiego malarstwa patronowego. Świątynia i otaczający ją krąg starych lip, są wdzięcznym akcentem wiejskiego krajobrazu Pogwizdowa.
(fot. 13 – 17)
c.d.n.
Czesław Anioł