Dworki i pałace bocheńszczyzny (II)

Na ziemi bocheńskiej dworów szlacheckich też pozostało niewiele, zmiany społeczne powstałe po 1945 r. nie wyszły ich substancji budowlanej na dobre. Przetrwały tylko te, które były cały czas zamieszkałe lub szybko zostały przejęte przez dbałych o nie, prywatnych gospodarzy. Poniżej zostało zaprezentowanych kilka z nich, zachowanych jeszcze w swych architektonicznych kształtach i tradycji.

Bochnia Dworków takich w Bochni jest kilka, najwięcej ich przy jednym z najbardziej malowniczych bocheńskich traktów – ulicy Orackiej i jej przedłużeniu – ul. Solnej Górze. Naprzeciw nich wyrastają strzeliste drzewostany miejskiego parku - Plant. Dworki te powstały głównie w połowie XIX w. jako podmiejskie wille zamożnych urzędników bocheńskiej żupy solnej czy też osiadłych w mieście ziemian. Dworki są budowlami parterowymi o cechach stylu klasycystycznego. Przed ścianą frontową prezentują się nieodłączne dla tego typu budowli ganki wejściowe, z kolumienkami i trójkątnym wieńczącym je szczytem. Od dworów szlacheckich różni je przede wszystkim niewielka powierzchnia działek, na których zostały pobudowane, nie są też otoczone parkowym drzewostanem i nie prowadzą do nich dojazdowe aleje.

Chrostowa-Dąbrowica

Majątek Dąbrowica stanowi część wsi Chrostowa położonej przy drodze Sobolów – Wieniec nad Rabą (nie mylić z wioską Dąbrowica leżącą przy drodze Nieprześnia – Gierczyce). Przez pewien czas folwark był własnością generała Jana Henryka Dąbrowskiego i od jego nazwiska majątek ten zaczęto nazywać Dąbrowicą. W połowie XIX w. Dąbrowica wraz z wianem Emilii Amalii Szujskiej stała się własnością rodziny Włodków. Syn Romana Włodka herbu Sulima Zdzisław Roman zbudował w II-giej połowie XIX w. na terenie majątku dwór, był to początkowo niewielki budynek o cechach eklektycznych. Od czasu jego posadowienia dworu był dwukrotnie przebudowywany zatracając przy okazji swój pierwotny styl. Pod koniec lat 50 - tych XX w. dobudowano mu dodatkowo piętro, przez co część środkowa stała się dwupiętrowa, a skrzydła boczne trzypiętrowe. Od strony wschodniej stała dawniej kaplica (obecnie zmieniła już swoje przeznaczenie). W zespole dworskim znajdują się jeszcze budynki gospodarcze oraz park krajobrazowy (4 ha), współczesny budowie dworu.

Ozdobą parku są okazałe dęby, dziewięć z nich oraz okaz sosny wejmutki uznano za pomniki przyrody. Od strony północnej prowadzi do zespołu pałacowo – parkowego alejka, w jej ciągu znajduje się popiersie ma cokole odlane z brązu ostatniego właściciela majątku. Budynki zespołu dworskiego zajęte są od 1947 r. na siedzibę Zespołu Szkół Rolniczych noszących imię ostatniego pana na Dąbrowicy Jana Zdzisława Włodka (1885 – 1940).

Oprócz dworu Włodków znajduje się tu też dworek rządcy, budynek reprezentuje sobą charakter polskiego dworu szlacheckiego, obecnie dwór jest własnością prywatną. Jest to obiekt murowany, parterowy nakryty dachem wielopołaciowym, pokryty dachówką. Od strony ogrodu posiada czterokolumnowy portyk, na którym wspiera się balkon mansardy. Zachował się również dom ogrodnika - niewielki budynek z gankiem o trzech słupach drewnianych. Zabudowania kompleksu dworskiego uzupełniają murowane (kamień i cegła) budynki gospodarcze.

Nowy Wiśnicz

W Nowym Wiśniczu, przy drodze do byłego klasztoru karmelitów (obecnie zakład karny) wznosi się oryginalny ziemiański dworek, to „Koryznówka”. Nazwa dworu wywodzi się od poprzedniego właściciela tego terenu, Koryzny, na którym budynek stanął. Wzniósł go w połowie XIX w. z przeznaczeniem na letnią rezydencję dla swej rodziny Leonard Serafiński. Dworek jest parterowy o konstrukcji zrębowej, z zewnątrz szalowany, układ wnętrz dostosowany jest do dwutraktowego planu. W ścianie frontowej znajduje się drewniany ganek z dwuspadowym daszkiem z trójkątnym szczytem podparty czterema słupami. Całość nakryta jest wysokim, czterospadowym dachem gontowym. (fot. 15) Bezpośrednio dworek otoczony jest ogrodem, z tyłu zaś sadem. W latach 1979-80 dworek został odrestaurowany i stał się siedzibą Muzeum Pamiątek po Janie Matejce. Jest to Oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie, które działa na podstawie porozumienia z obecnymi właścicielami dworku. Początek istnienia Muzeum to rok 1981. w trzech salkach mieszczą się pamiątki po rodzinie Serafińskich i Giebułtowskich oraz rysunki wykonane przez Matejkę w czasie jego pobytu w Wiśniczu, uroku miejsca dodają stare portrety i meble zachowane z tego okresu. Przy wejściu do „Koryznówki” wisi tablica z niniejszym tekstem: *„W tym domu przebywał i czerpał natchnienie do twórczości artystycznej wielki malarz profesor Akademii Krakowskiej”.

Kobylec

Dwór został wzniesiony w II-giej połowie XIX w. przez miejscowego dziedzica Łucjana Baranowskiego. Jest to obiekt murowany, parterowy o cechach eklektycznych. Dach dworu jest typu dwuspadowego, a szczyty pokryte są zdobieniami. W części południowej dwór ma wysunięty ryzalit z kamiennym tarasem tworząc formę werandy. Na pięciu drewnianych słupach tu stojących wspiera się ganek piętra. Dwór jest dwutraktowy, przedzielony sienią. Sufity w pomieszczeniach dworu pokryte są dekoracją stiukową. Dwór otoczony jest starodrzewem, wyróżniają się okazałe dęby, trzy z nich są pomnikami przyrody. Szpalery drzew ciągną się także wzdłuż dróg prowadzących ku wierzchowinie wzgórza, a zamykających od wschodu i zachodu dworski folwark. Dwór jest własnością prywatną i jest zamieszkały.

Zbydniów

W Zbydniowie znajduje się jeden z najciekawszych zespołów dworsko – parkowych w powiecie bocheńskim. Położony jest wśród pól, poza zwartą zabudową wsi (przy drodze Tarnawa – Trzciana). Pierwsze informacje o dworze pochodzą z roku 1764, właścicielem był wówczas Stanisław Kostka Dębiński, był on znacznie mniejszy od obecnego i stanowił siedzibą rządcy, prawdopodobnie pochodził z przełomu XVII i XVIII w. Obiekt ten został zniszczony w roku 1846 w czasie rabacji chłopskiej, lecz po kilku latach został na powrót odbudowany. Obecna architektura dworu pochodzi z tego okresu, chociaż na początku XX w. dokonywano jeszcze pewnych zmian. Od połowy XIX w. aż do lat 80-tych XX w. dwór był własnością Popielów. Dwór posiada styl klasycystyczny, jest budynkiem parterowym o konstrukcji drewniano-murowanej, charakteryzuje się dwutraktowym układem wnętrza. Ściana frontowa -usytuowana na południe, zbudowana jest z modrzewiowych płazów, ukazuje piękno starego drewna, szczeliny zaś między nimi wypełnione są słomianymi warkoczami. Pośrodku tej ściany mieści się czterokolumnowy portyk o trójkątnym naczółku, dach jest dwuspadowy kryty dachówką.

Pod koniec XX w. dwór został kompleksowo odnowiony, zrekonstruowano też niektóre nieistniejące jego fragmenty. W obecnej postaci prezentuje się niezwykle okazale nawiązując do najlepszych tradycji ziemiaństwa. Wokół dworu, na łagodnie opadającym stoku, zachował się obszerny ogród i park ze śladami starego założenia. W parku rośnie do dzisiaj wiele okazałych dębów, lip oraz modrzewi. Skrajem parku przebiega szpaler grabowy oddzielający niegdyś bezpośrednio dwór od pozostałych części majątku. Dwór jest własnością prywatną, od 1981 w rękach tego samego właściciela, nie jest udostępniony do zwiedzania i fotografowania.

c.d.n.

Czesław Anioł