Dworki i pałace bocheńszczyzny (I)
Dwór szlachecki – dom wiejski, tożsamy z ziemskim majątkiem, rolnym folwarkiem, głęboko zakorzeniony w polskiej tradycji, czerpiący z niej siłę, ale i promieniujący zarazem swoim kulturowym dziedzictwem. Drewniany lub murowany dwór ziemiański, jako siedziba szlachcica-Polaka od XVIII stulecia stanowił synonim polskości i wzór narodowej kultury.
Jam dwór ziemiański, polski
To wszystko co moglibyśmy odbierać w niegdysiejszym znaczeniu odeszło już w zasadzie do przeszłości. Spośród licznych niegdyś dworów, ostało się już ich stosunkowo niewiele, mocno dotknął je ząb czasu, ale mimo to urzekają swym pięknem architektonicznym i kompozycją przestrzeni, są cennym elementem rodzimego krajobrazu i polskiej kultury.
W Małopolsce własność ziemska była bardzo rozdrobniona, a co za tym idzie majętności mieszkającej tu szlachty były niewielkie i nieznaczne w związku z tym przynosiły dochody. Taki stan przekładał się oczywiście bezpośrednio na wygląd pańskiego dworu i parafrazując znane porzekadło „mój wygląd świadczy o mnie”, dwór świadczył o majętności jego gospodarza. W nielicznych tylko przypadkach dwory wyznaczające wiejskie folwarki odbiegały swym rozmachem od „typowych” polskich dworków z łamanym dachem i kolumienkami ganku na ścianie frontowej.
Nie odnosząc się w tym miejscu do wielkości dworów i majętności ich właścicieli, należy podkreślić stosunkowo znaczną ich ilość na ziemiach Pogórza. Pewna ich część uległa zniszczeniu z uwagi na budulec – drewno, część z kolei została spalona podczas tzw. rabacji chłopskiej w 1846 r. Jeśli odbudowywano je, to jako już obiekty murowane. Wiele dworów znikło też z krajobrazu w czasach po II wojnie światowej.
„Bella Vita“ – dwór ziemiański
Wita“ jest jednym z takich dworów, o których można powiedzieć, że mógłby być bez mała wzorcem architektonicznym szlacheckiego domu. Znajduje się stosunkowo niedaleko od Bochni, kilka kilometrów za Gdowem, to dwór w Woli Zręczyckiej (dawniej Stara Wieś). Ten okazały budynek zajął lesiste, wierzchowinowe partie wzgórza, które stanowiąc próg Karpat wznosi się wysoko nad doliną Raby. Szacowny, zabytkowy dworek modrzewiowy o kuszącej nazwie „Bella Vita” (piękne życie), został zbudowany w latach 1876-79 przez rodzinę Feillów o rodowodzie francusko - austriackim. W swej historii przeszedł różne koleje losu, by ostatecznie promować „piękne życie” jako współczesny, wykwintny pensjonat. Warto tu choć na chwilę zaglądnąć, by posmakować wyszukanego jadła i napojów. Oryginalność konstrukcji oraz stylowe wyposażenie, stwarzają dawną, zaciszną atmosferę ziemiańskiego domu, a ustronność miejsca i zieleń parku angielskiego otaczającego wraz z sadem dwór, dodaje mu dodatkowego wdzięku. Do dworu prowadzi szeroka aleja, główne wejście budynku osłonięte jest rzędem 4 kamiennych kolumn (portyk wgłębiony) naśladujących styl dorycki. Obszerny, łamany dach kryty jest dachówką, w dolnej partii z okienkami w mansardzie, w górnej zaś części dachu znajdują się lukarny wpuszczające światło dzienne do wnętrza strychu. Sam korpus dworu jest parterowy, o konstrukcji wieńcowej, częściowo ze sklepieniem kolebkowym. Warto też zaglądnąć na skraj parku, gdzie otwiera się szeroka panorama Zatoki Gdowskiej z doliną Raby i stoi prześliczna kamienna kapliczka wotywna z 1879 r. Ten cenny zabytek włączony został do Szlaku Architektury Drewnianej Małopolski, i prezentuje w całej okazałości architekturę polskiego dworu. Dojazd do dworu od drogi Gdów – Łapanów przez Podolany.
A jednak trwają
Po długim okresie niekorzystnych czasów dla pańskich dworów, wiele z nich doczekało się odnowy czy przebudowy. Na Pogórzu Wiśnickim, w obszarze między Rabą na zachodzie, a Dunajcem na wschodzie, zachowało się do dzisiejszych czasów jeszcze około 30 dworów. Pełnią na powrót swoje rezydencjalne funkcje, część z nich stała się pensjonatami czy obiektami opieki społecznej, tylko nieliczne czekają jeszcze na renowację i powrót do chwalebnych czasów.
Prezentując część z istniejących w tym obszarze dworów, kierowano się możliwością ich zewnętrznego poznania. Są one bowiem w zdecydowanej większości obiektami nie udostępnionymi do zwiedzania. Możemy jedynie ocenić ich zewnętrzną architektoniczną urodę, kompozycję przestrzenną założeń parkowych, czy ogólne usytuowanie ich w krajobrazowym otoczeniu.
że ich właściciele zechcą otworzyć przed Państwem zabytkowe wnętrza swych dworów i snuć opowieść o staropolskich czasach, w których powstawały.
Fotografie przedstawiają różne dwory Małopolski.
„Witaj dworze polski!”
Szlacheckie gniazda rodowe,
Na ryzalitach tarcze herbowe,
Na odrzwiach - na szczęście podkowa
I próg co starty tysiącem był gości.
We wnętrzach ozdabiane ściany,
Kurant tu dzwonił Mazurka,
A sprzęt drewniany, ciosany
I Bożej Matki figurka.
Jam, dwór ziemiański, polski!
c.d.n.
Czesław Anioł