Doliną Stradomki (I)

Pod względem przestrzeni krajobrazowej doliny, którą wytworzyła ta rzeka jak i samej wodnej strugi, jest rzeka Stradomka niewątpliwie najpiękniejszą z pogórskich rzek. Dolina rzeki oprócz swych uwarunkowań geograficznych, zawiera w krajobrazowej otoczce ogromną porcję historycznych treści, towarzyszą one wiernie nurtowi rzeki na jej wielokilometrowej trasie przez krainę Pogórza. Z tychże powodów poznawanie doliny Stradomki jest niezmiernie atrakcyjnym i pouczającym przeżyciem.

Z głównej arterii drogowej regionu, popularnej 4-ki (E 4) skręcamy w Łapczycy na Gdów, zaś w Siedlcu zmieniamy kierunek trasy na południowy, by już dalej, aż po kres naszej wędrówki zmierzać w tymże kierunku. Przed nami otwiera się obszar doliny Stradomki zasłany grubą pokrywą utworów aluwialnych (napływowych). Z lewej strony towarzyszyć nam będą łagodne pagóry Podgórza Bocheńskiego, przechodzące na południu w wyższe już wzniesienia Pogórza Wiśnickiego, czego dobitnym przykładem jest wzgórze Borek (309 m) czy Chrostowska Góra (275 m). Po prawej zaś stronie, od zachodu rozciąga się z kolei płaskodenna Zatoka Gdowska, ciągnąca się aż po do przełomowego odcinka Stradomki rozpoczynającego się w Chrostowej.

Przez Nieszkowice Małe, gdzie nie wyczuwa się jeszcze obecności rzeki ze względu na rozległość doliny, docieramy do Stradomki, wsi sięgającej swymi początkami końca XIII w. i wywodzącą swą nazwę od rzeki. Od wschodu towarzyszy nam charakterystyczna wyniosłość terenu – góra Borek, z której sfruwają niekiedy jak ptaki ludzie na rozłożystych lotniach. Droga w końcu osiąga rzekę Stradomię, w dokumentach związanych z osadnictwem w rejonie Pogórza Karpackiego wspomniana jest rzeka o nazwie Stradoma, jako nazwa orientacyjna dla rozgraniczenia terytorialnych nadań w tym obszarze.

Stradomka jest jedną z większych rzek Pogórza Wiśnickiego, przecina go od obszaru Beskidów skąd wypływa, po dolinę Raby do której na północnych rubieżach uchodzi. Źródłowe potoki Stradomki wypływają z beskidzkich masywów Śnieżnicy i Cietnia, już po drodze, w obszarze mikroregionu Pogórza Szczyrzyckiego Stradomka zbiera ich resztę, by od Szczyrzyca już jako wyraźnie ukształtowana rzeka, toczyć swe bystre wody ku północy.

Przeprawiając się przez „słynny” ze swej epopei remontowej most, osiągamy położoną na lewym brzegu Stradomki wieś Chrostową, jej część zwaną od nazwiska niegdysiejszego jej właściciela miejscowego folwarku J.H. Dąbrowskiego – Dąbrowicą. Stojąca na obrzeżach wysokopiennego drzewostanu plansza wita nas w imieniu gminy Łapanów, na terenie której przebywać będziemy w dalszej części naszej wycieczki.

Dąbrowica
Chrostowa-Dąbrowica jest w tej naszej podróży pierwszym etapem krajoznawczego poznawania. Zaczniemy od wizyty u św. Jana Nepomucena, patrona od wodnego żywiołu i tajemnicy spowiedzi. Figura świętego wypełnia wnętrze drewnianej kapliczki, ona zaś zajmuje eksponowane miejsce powyżej pasa drogi. Kapliczka została wzniesiona w połowie XIX w. przez ówczesnego właściciela majątku, ludowego pochodzenia rzeźba w niej się znajdująca pochodzi również z podobnego okresu czasowego. Kapliczka została starannie odnowiona w 2005 r. po odzyskaniu skradzionej wcześniej figury świętego. Wysokopienny drzewostan rozciągający się po prawej stronie drogi za siatką ogrodzenia, to park obecny tu już od chwili powstania dworu. Dostępność parku skłania do zaproszenia się w jego obszar i poznania znajdujących się tam zabytkowych drzew jak i kompleksu obiektów dworskich.

W połowie XIX w. Dąbrowica wraz z wianem Emilii Amalii Szumskiej, stała się własnością rodziny Włodków. Syn Romana Włodka herbu Sulima Zdzisław Roman, zbudował w II-giej połowie XIX w. na terenie majątku dwór, był to początkowo niewielki budynek o cechach eklektycznych. Od czasu jego posadowienia dworu był dwukrotnie przebudowywany zatracając przy okazji swój pierwotny styl. Pod koniec lat 50 - tych XX w. dobudowano mu dodatkowo piętro, przez co część środkowa stała się dwupiętrowa, a skrzydła boczne trzypiętrowe. Od strony wschodniej stała dawniej kaplica, obecnie zmieniła swe przeznaczenie. W zespole dworskim znajdują się jeszcze budynki gospodarcze oraz park krajobrazowy (4 ha), współczesny budowie dworu. Ozdobą parku są okazałe dęby, dziewięć z nich oraz okaz sosny wejmutki uznano za pomniki przyrody, przez park przepływa nawet sporej wielkości strumień..

Od strony północnej, od drogi jezdnej prowadzi do zespołu pałacowo – parkowego alejka, w jej ciągu znajduje się popiersie z brązu na cokole ostatniego właściciela majątku.

Budynki zespołu dworskiego zajęte są od 1947 r. na siedzibę Zespołu Szkół Rolniczych noszących imię ostatniego pana na Dąbrowicy Jana Zdzisława Włodka (1885 – 1940). W zespole dworskim znajduje się ponadto dworek rządcy (po drugiej stronie drogi), budynek reprezentuje sobą charakter polskiego dworu szlacheckiego, obecnie dwór jest własnością prywatną. Jest to obiekt murowany, parterowy nakryty dachem wielopołaciowym, pokryty dachówką. Od strony ogrodu posiada czterokolumnowy portyk, na którym wspiera się balkon mansardy. Zachował się również dom ogrodnika - niewielki budynek z gankiem o trzech słupach drewnianych, obecnie zmodernizowany i gruntownie przebudowany. Zabudowania kompleksu dworskiego uzupełniają murowane (kamień i cegła) budynki gospodarcze.

Chrostowa to ciekawe miejsce na turystyczne peregrynacje, spotkać tu można niebieski szlak rowerowy, ścieżkę edukacji ekologicznej „ Z leśniczym przez las” czy wytyczony w 2007 r. niezwykle atrakcyjny szlak krajoznawczy „Wzgórza wokół Sobolowa”. To dla tych którzy zechcą wybrać inny model czy wątek poznawczy tego rejonu.

Grodzisko na Chrostowskiej Górze
Przemieszczając się dalej w górę Stradomki dotrzemy wkrótce do Sobolowa (skrzyżowanie dróg do Sobolowa i Łapanowa), po prawej stronie (od południa) towarzyszy nam wysoki i stromy, porosły lasem wyrazisty grzbiet Chrostowskiej Góry, rozpoczyna ona w tym rejonie obszar Pogórza Wiśnickiego. Wzniesienie to, jak i cały pas wzgórz ograniczający dolinę Stradomki od zachodu miało ważne strategiczne znaczenie już od wczesnego średniowiecza. Bowiem u jego podnóża doliną Stradomki biegła droga na Szczyrzyc, szlak o ważnym znaczeniu gospodarczym. Toteż w obszarze doliny, na okolicznych wzgórzach powstały gródki rycerskie, jednym z nich było „fortalicium Camyk”

Na Chrostowskiej Górze znajdują się pozostałości średniowiecznych założeń obronnych, jest to grodzisko typu pierścieniowatego o nazwie „Chrostowska Góra”. Na stropie warstw piaskowcowych budujących to skalne wzgórze rozciągają się obwałowania niewielkiego zameczku. W topografii terenu wyróżnia się „odcięty” od linii wzgórza suchą fosą (częściowo zniszczoną przez kamieniołom) i ziemnym wałem ścięty stożek o wysokości 10 m i nieregularnym kolistym obwodzie (23 x 28 m), porośnięty lasem sosnowym. Słabo zauważalny w terenie zarys wału okrężnego biegnie wzdłuż krawędzi wzgórza, jego szerokość u podstawy wynosi 3 – 4 m. Fortalicja zbudowana była z kamienia i gliny, wzmocniona dodatkowo belkami. Poniżej niego (7 – 8 m) rysuje się linia drugiego okrężnego wału o niepełnym okręgu (tylko od północy i północnego wschodu), sięgał on 3 m szerokości. Zameczek został tu wzniesiony prawdopodobnie w II-giej połowie XIII w., w warstwie kulturowej znaleziono pochodzący z tego okresu grot bełtu kuszy oraz fragmenty ceramiki.

Początkowo był to murowany budynek, do którego w późniejszym okresie (XIV w.) dobudowano kwadratową, obronną wieżę. Badania prowadzone tu w 1968 r. udokumentowały istnienie przykrytych ziemią fragmentów fundamentów murowanej budowli o wymiarach 7,5 x 7,5 m oraz resztek, jak się wydaje portalu bramy wjazdowej, znalezionej w obrębie wałów. Źródła podają iż właścicielami zameczku był ród Półkoziców. W 1539 r. określano go jako „fortalicium Camyk alias Grodzisko”, a jego ostatnim właścicielem był Krzysztof Niewiarowski herbu Półkozic, wkrótce potem warownia przestała istnieć zniszczona przez pożar.
c.d.n.

Czesław Anioł