Bratucicki Obszar Chronionego Krajobrazu

Na terenie powiatu bocheńskiego, z wyjątkiem parku narodowego znajdują się wszystkie podstawowe formy ochrony przyrody ujęte ustawą o ochronie przyrody. (Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.). Prezentując tu jedną z nich, przypomnijmy co na ten temat mówi wspomniana Ustawa. Według niej formami ochrony przyrody są:

1. parki narodowe,
2. rezerwaty przyrody,
3. parki krajobrazowe,
4. obszary chronionego krajobrazu,
5. obszary Natura 2000,
6. pomniki przyrody,
7. stanowiska dokumentacyjne,
8. użytki ekologiczne,
9. zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
10. ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
    Ustawa o ochronie przyrody w art. 23 pkt. 1, informuje także o zadaniach ochronnych stawianych obszarom chronionego krajobrazu, co brzmi następująco: „Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcję korytarzy ekologicznych.”

W poprzednim tekście prezentowaliśmy Wiśnicko – Lipnicki Park Krajobrazowy, obecnie tematem publikacji jest obszar chronionego krajobrazu, a konkretnie Bratucicki Obszar Chronionego Krajobrazu.

Krajobraz przyrodniczy B.O.Ch.K.

Ten zakątek, jak już wspomniano we wstępie artykułu „Krainy Północy”, jest jedną z trzech krain krajobrazowych północnych obszarów powiatu bocheńskiego leżących w obrębie Kotliny Sandomierskiej (Niziny Nadwiślańskiej i Podgórza Bocheńskiego). Jest to obszar głównie równinny, z fragmentami wysoczyzn zalegających centralne jego partie. Znajdujące się w tej przestrzeni równinne krajobrazy, skupiają właśnie takie różnorodne i cenne przyrodniczo ekosystemy, przeto zadaniem Bratucickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu utworzonego w 1996 r. jest utrzymanie stanu równowagi istniejących tu środowisk przyrodniczych i zabezpieczenie ich wartości wypoczynkowych dla pobliskich zespołów miejskich.

Obszar to spory, obejmuje bowiem 16 495 ha powierzchni położonej w gminie Rzezawa (sołectwa: część Borku część Jodłówki, Dąbrówka, Buczków, Dębina, Okulice, Bratucice) i część gminy Bochnia w pow. bocheńskim oraz w gminach Szczurowa, Borzęcin i Brzesko w przyległym od wschodu powiecie brzeskim. Przez centralne partie B.O.Ch.K. z południa na północ przepływa rzeka Gróbka.

Najcenniejszym przyrodniczo ekosystemem na tym terenie są zbiorowiska leśne, występują głównie w północnej części Obszaru. Są to dwa podstawowe kompleksy, las bratucicki oraz lasy jodłowskie, zajmują one ogółem 27% powierzchni Obszaru. Dominują lasy mieszane, sosnowo – dębowe, mniejsze powierzchnie pokrywa bór wilgotny, bór świeży oraz płaty grądu i łęgu. Innym wykształconym zbiorowiskiem roślinnym są łąki i pastwiska, zajmują one zbliżoną wielkościowo do lasów powierzchnię, głównie rejony Niziny Nadwiślańskiej. To głównie dla ochrony tych właśnie zespołów roślinnych lasów i łąk utworzony został B.O.Ch.K. Na bratucickich łąkach spotkać można reliktowe stanowiska szafranu spiskiego, a w obszarach lasu rzadko występującą paproć długosz królewski, w środowiskach wodnych pojawia się zaś grążel żółty. Siedem dębów szypułkowych uznanych zostało pomnikami przyrody, zaś fragment torfowiska w rejonie Bratucic posiada status użytku ekologicznego.

W części środkowej i południowej Obszaru przeważają natomiast krajobrazy rolnicze i związane z nimi zespoły urbanistyczne gospodarstw wiejskich.

Poznawanie B.O.Ch.K.
Te, w stosunkowo niewielkim zakresie zurbanizowane krajobrazy tworzą atrakcyjne przyrodniczo tło, dla krajoznawczego poznawania kulturowych wartości Obszaru, powstających wraz z pojawieniem się tu trwałego osadnictwa. Reprezentatywny dla poznania tych treści, będzie szlak drogowy przecinający Bratucicki Obszar Chronionego Krajobrazu z południa na północ, a przebiegający przez teren gminy Rzezawa.

Rzezawa
Trasa ta nawiązuje do niezwykle atrakcyjnej oferty turystycznej gminy Rzezawa, jaką jest szlak jednego z bocheńskich Ekomuzeów o nazwie „Niemi świadkowie historii” przez gminę wiodący. To ogniwo sieci Ekomuzeów eksponuje istniejące w terenie obiekty charakterystyczne dla dziedzictwa kulturowego gminy. Poczesne w nich miejsce zajmują lokalne kapliczki i figury przydrożne, jest ich ponad 100, ponadto stare domy wiejskie, zabudowania i urządzenia gospodarcze. Tym szlakiem podążać będziemy w obranym już kierunku, na północ. W samej Rzezawie zwraca uwagę kościół parafialny p.w. św. Leopolda i Trójcy Świętej zbudowany w połowie XIX w. z fundacji dziedziców wsi i mieszkańców.
Jest to budowla murowana, klasycystyczna, o konstrukcji jednonawowej z wieżą włączoną w jej korpus. Wyposażenie kościoła jest głównie barokowe, w ołtarzu głównym prezentuje się obraz Trójcy Świętej, dzieło wykonane zostało w 1874 r.

Jodłówka
Zanim jednakże podążymy na północ, warto udać się do Jodłówki położonej na wschód od Rzezawy. W Jodłówce zwróci naszą uwagę znaczna jak na dzisiejsze czasy ilość starych drewnianych chat, jedna z nich, wybudowana została bardzo dawno temu, w roku 1865.

W sołectwie Jodłówka rozciąga się jeden ze wspomnianych kompleksów leśnych B.O.Ch.K. – las jodłowski. Na jego skraju, w roku 1902 baron Goetz Okocimski, właściciel miejscowych włości wzniósł drewnianą leśniczówkę, pełni tę funkcję do dziś. Przy leśniczówce powstała prywatna stadnina koni świadcząca usługi jeździeckie, szkółkę w tym zakresie oraz hipoterapię. Ciekawostką stadniny jest zbiór zabytkowych pojazdów konnych, rzędów końskich i innych akcesoriów związanych z historią jeździectwa. Leśniczówka w Jodłówce jest przez swe położenie i funkcje, atrakcyjnym miejscem turystycznego wypoczynku wpisując się zgodnie w założenia obszarów chronionego krajobrazu.
Z Jodłówki wracamy się ponownie do Rzezawy (2 km), by stąd skierować się na północ, do Borku, miejscowości, która w ostatnich latach zrobiła wielką turystyczno – sportową karierę.

Borek
Położony na północ od Rzezawy, w odległości 10 km od Bochni Borek, jest pierwszoplanowym w północnej części powiatu bocheńskiego centrum rekreacyjnym. Oficjalna nazwa tego obszaru poświęconego aktywnym formom spędzenia czasu to Centrum Aktywnego Wypoczynku „Borek”. Trudno szukać drugiego takiego miejsca, które by tak udanie jak to w Borku realizowało koncepcję obszarów chronionego krajobrazu w zakresie wypoczynku. Centrum Aktywnego Wypoczynku „Borek” to rozległy obszar o pow. 50 ha, na którym prywatni właściciele zorganizowali cały szereg atrakcji dających możliwość skorzystania z różnorodnych form rekreacji (sporty wodne, hippika, turystyka piesza i rowerowa). To znane w środowisku bocheńskim zagłębie wypoczynkowe nie wymaga szerszej rekomendacji, warto jednakże zwrócić uwagę na możliwość skorzystania z miejscowej wypożyczalni rowerów, by nimi zrealizować choć część turystycznej eskapady po „naszym” Obszarze.

Dębina

]Sąsiednim w stosunku do Borku sołectwem gminy Rzezawa jest Dębina, tu czeka nas inna z kolei niespodzianka. W Dębinie obiektem turystycznego poznania będzie kolejne ekomuzeum Ziemi Bocheńskiej, jest nim Ekomuzeum „U garncarza w Dębinie” z projektu pn. „Kruche dziedzictwo. Jest to jedno z nielicznych jeszcze miejsc gdzie w tradycyjnej postaci formuje się i wypala gliniane garnki. W okolicach Okulic i Bratucic znajdują się bowiem pokłady glinki ceramicznej, odpowiedniego surowca garncarskiego. Ta tradycja przekazywana jest w tej rodzinie z dziada pradziada, a obecny właściciel warsztatu i garncarz w jednej osobie p. Stanisław Wydra prezentuje też dla turystów proces wytwarzania naczyń, od toczenia na kole garncarskim po wypalanie w piecu garncarskim, ostatecznie gliniane naczynia mogą trafić do zwiedzających to oryginalne Ekomuzeum. Gliniaki p. Wydry z Dębiny są regionalnym produktem gminy Rzezawa.

Okulice
Z Dębiny już tylko niecałe 2 km do Okulic, starodawnej osady założonej już ponoć w XI w. i będącej własnością królewską., a później tynieckich benedyktynów. W lokalną historię i krajoznawcze poznawanie wpisały się Okulice Maryjnym Sanktuarium. Podania ludowe początków kultu Matki Bożej w Okulicach dopatrują się już od drugiej połowy XIII w., a konkretnie od czasów bitwy księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego z Tatarami. W krytycznym momencie bitwy, księcia miała wesprzeć podanym mu mieczem sama Matka Boża. Jako dziękczynne wotum książę miał tu postawić kaplicę ofiarowaną Maryi. Historycy skłaniają się raczej do innej wersji wydarzeń, odnoszą je do potyczki jaką stoczył w okolicy Leszek Czarny ze swoimi politycznymi konkurentami. W zwycięstwie dopomogła Leszkowi właśnie Matka Boża czczona odtąd przez miejscową ludność, co dało początek sanktuarium. Ten starodawny kult trwa nieprzerwanie po dzień dzisiejszy, a my jesteśmy świadkami wielu łask doznanych za przyczyną Okulickiej Maryi.

Akta wizytacji biskupiej z 1597 roku mieszczą wiele informacji o wotach i łaskach doznawanych przez pielgrzymujących do okulickiego kościoła i modlących się przed obrazem Matki Bożej w świątyni p.w. Zwiastowania NMP.Obecny kościół p.w. Narodzenia NMP zbudowany został w 1959 r. zaś koronacji cudownego obrazu dokonał w 1962 r. kardynał Stefan Wyszyński. Powtórnie korony zwieńczyły postać Matki Bożej (pierwsze zostały skradzione) w 1991. Obraz szczególnej czci wiernych przedstawia Matkę Bożą trzymającą Dzieciątko Jezus zwrócone ku Maryi. Nieznany jest autor tego malarskiego dzieła ani rok jego wykonania, wizerunek ten został namalowany na deskach lipowych w technice tempery.

W Sanktuarium Matki Bożej w Okulicach odbywają się trzy doroczne odpusty, w okresie uroczystości Zesłania Ducha Św., Narodzenia NMP oraz w dzień ku czci św. Jóżefa. W sali maryjna w budynku parafialnym znajduje się niewielkie muzeum, w którym prezentowane są figury i obrazy Matki Bożej czczone na różnych kontynentach, ponadto zbiory etnograficzne z okolicy i przedmioty sztuki sakralnej. W obejściu kościelnym podziwiać jeszcze możemy starą, drewnianą dzwonnicę, świadka poprzedniej świątyni oraz pomniki św. Kingi i Jana Pawła II.

Bratucice

Z Okulicami graniczą od wschodu Bratucice, od nich to za sprawą rozległych leśnych obszarów, które zajmują większą część sołectwa przyjął nazwę lokalny Obszar Chronionego Krajobrazu. Bratucice, jest to wieś rozległa obszarowo, podzielona na kilka osiedli, lasy tu występujące to główny kompleks leśny B.O.Ch.K. Stanowią one zasadniczą dominantę krajobrazową wsi, wyznaczając zarazem dla niej gospodarcze i wypoczynkowe funkcje.
Pierwotne osadnictwo na tych terenach sięga wieków przed naszą erą, ślady bytności ludzkiej z tego okresu odkryto bowiem w obszarze między Bratucicami, a Wrzępią. Nowożytna historia wsi rozpoczyna się zaś w drugiej połowie XIV w, źródła wspominają o jej pierwszych właścicielach, którymi była rodzina Wilczków. W XVI w. Bratucice stały się własnością królewską i weszły w skład starostwa niepołomickiego. We wsi kultywowana jest pamięć o generale Leopoldzie Okulickim ps. „Niedźwiadek”, który się tu urodził w roku 1898, informuje o tym stosowna tablica.
W Bratucicach osiągnęliśmy północną granicę B.O.Ch.K w zasięgu jego występowania na terenie pow. Bocheńskiego, dobrze że nie jest to granica nieprzekraczalna i nic nie stoi na przeszkodzie by w drodze powrotnej do Bochni nie wykorzystać urokliwego leśnego traktu prowadzącego przez las bratucicki, do położonej po jego drugiej stronie miejscowości Rudy Rysie. Będzie to z pewnością, zważywszy na obecność na tej trasie ciekawej wsi Mokrzyska i całego wschodniego rejonu B.O.Ch.K, równie jak poprzednia interesująca droga.

Trasa wycieczki: Bochnia – Rzezawa – Jodłówka – Rzezawa – Borek – Dębina – Okulice – Bratucice – Rudy Rysie – Mokrzyska – Brzesko – Bochnia, liczy 55 km długości.

Czesław Anioł