Sanocki świat ikon
Muzeum Historyczne mieszczące się na zamku w Sanoku posiada w swych zbiorach wyjątkową kolekcję ikon. Jest to jeden z najpiękniejszych zbiorów sztuki cerkiewnej w Polsce. Oprócz ikon można tu podziwiać przedmioty liturgiczne - utensylia, krzyże ręczne drewniane i polichromowane, enkolpiony, zawieszki, chorągwie, szaty, czy starodruki.
Jest to jedna z największych kolekcji sztuki tego typu w Polsce i jak podaje Muzuem w Sanoku, kolekcja liczy obecnie ponad 1200 eksponatów. Pochodzą one z istniejących i nieistniejących już prawosławnych i greckokatolickich cerkwi, głównie z terenów południowo-wschodniej Polski i dzisiejszej Ukrainy. Ikony ułożone są w porządku chronologicznym – od najstarszych, XV- i XVI-wiecznych, wiernych tradycji wschodniochrześcijańskiej, poprzez XVII- i XVIII-wieczne, gdzie jest już widoczny styl renesansu i baroku, aż po bogatą kolekcję malowideł z XIX w.
Początki ikon są niejasne ale tradycja nawiązuje do św. Łukasza, który miał być twórcą pierwszej ikony. W kolekcji muzeum znajdują się głównie ikony karpackie czyli zachodnio-ruskie. Są to ikony o unikatowej wartości artystycznej i historycznej, bogate w wymowną symbolikę, opartą na wydarzeniach ewangelicznych. Niektóre z nich sięgają swym pochodzeniem XVI i XV w. czyli jeszcze średniowiecza. Najcenniejsze w kolekcji to np. Hodegetria Paniszczowska – ikona Matki Boskiej Paniszczowskiej, Zaśnięcie Matki Boskiej z Żukotyna (to najstarsza ikona w sanockiej kolekcji - pochodzi z 1 poł. XV w. czyli sięga jeszcze średniowiecza) czy Mandylion - wizerunek twarzy Chrystusa na chuście.
Wśród przewodnich tematów dominują ikony z wizerunkiem Chrystusa Pantokratora (czyli Chrystusa Wszechwładcy), Matki Bożej Hodegetrii czy Eleusy (czyli Matki Bożej z Dzieciątkiem) i Pokrow oraz Deesis (czyli Chrystusa na tronie jako Zbawiciela i Sędzi). Są również ikony hagiograficzne ukazujące świętych Kościoła wschodniego. Tę grupę reprezentują obrazy św. Paraskewy Tyrnowskiej, św. Mikołaja czy św. Bazylego. Na ikonach odnajdziemy także wizerunki świętych pustelników, męczenników i ascetów jak św. Szymona Słupnika, św. Męczennicy Paraskewy (ikona z Pętnej, XVII w.), św. Onufry (ikona ze Stańkowej, 1. poł. XVII w). św. Jerzy, legionista rzymski, św. Andrzej apostoł czy śś. Kosma i Damian. Są tu również ikony ze scenami Sądu Ostatecznego i Pasji. Uzupełnieniem ekspozycji jest znajdujący się na I piętrze zamku ikonostas, na którym umieszczone są ikony z przełomu XVII i XVIII w.
Sanocka ekspozycja oprócz przedstawień ikonowych prezentuje przedmioty będące wyposażeniem każdej świątyni obrządku wschodniego. Wśród prezentowanych przedmiotów liturgicznych są szczególnie warte uwagi drewniane, płaskorzeźbione lub malowane krzyże cerkiewne. Znaleźć można tu krzyże ręczne do błogosławieństw, krzyże ołtarzowe oraz krzyże procesyjne. W gablotach znajdują się także drewniane lichtarze, bogato zdobiony Ewangeliarz, kielichy, pateny i łyżeczki liturgiczne. Między gablotami znajduje się również imitacja stołu ofiarnego – prestołu, zwanego też tronem, nakrytego lnianym obrusem. Na prestole ustawiony został drewniany syjon, odpowiednik łacińskiego tabernakulum, symbolizujący Grób Pański.
A czym jest ikona według definicji?
To obraz sakralny powstały w kręgu kultury bizantyńskiej, wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne, charakterystyczny dla chrześcijańskich Kościołów wschodnich, w tym prawosławnego i greckokatolickiego. Pierwowzorem ikon były (prawdopodobnie, ponieważ nie ma pewności wśród historyków sztuki) portrety grobowe z Fajum lub wczesnochrześcijańskie malarstwo katakumbowe. (Wikipedia)
Ikona (z gr. eikon – obraz, wizerunek) stworzona przed wiekami – jeszcze w obrębie jednego, niepodzielonego Kościoła – stanowi dziś główny i nieodłączny element duchowości prawosławnej. To obraz sakralny stworzony i utrzymany w tradycji wschodnio-chrześcijańskiej namalowany w odpowiedniej technice z godnie tzw. kanonem. Status świętego wyobrażenia, jaki Ortodoksja przypisuje ikonom, jest porównywalny z tym, który Zachód przyznał relikwiom. Różnica polega na tym, że Wschód widział w nich możliwość dostępu do boskiej mocy, natomiast Zachód koncentrował się wyłącznie na możliwości uzyskania dzięki nim protekcji. (http://www.muzeum.sanok.pl/)
Oprócz ikon Zamek w Sanoku mieści również: wystawę sztuki sakralnej xv-xix w., galerię Mariana Kruczka, zbrojownię i schron obserwacyjny, piękną kolekcję ceramiki pokuckiej, galerię portretu xvii-xix w., galerię malarstwa xx wieku im. marii i franciszka prochasków, a także największą w Polsce galerię Zdzisława Beksińskiego – zobacz TUTAJ.
Zdjęcia: Paweł Wieciech
Ikony
