Świadomość własnej historii

Ponad godzinę zajęło dyrektorowi bocheńskiego muzeum przedstawienie bardzo istotnego tematu związanego z naszą lokalną historią. W czwartek podczas kolejnego spotkania czwartkowego w Muzeum Bocheńskim poruszany był temat ?Jak wśród bochnian kształtowała się świadomość własnej historii??, dedykowane Stanisławowi Fischerowi w 130. rocznicę urodzin.

Podczas ostatniego spotkania czwartkowego w muzeum bocheńskim można było wysłuchać niezwykle ciekawego wykładu dyrektora muzeum Jana Flaszy poruszającego zagadnienie przestrzeni kulturowej, historycznej i przyrodniczej naszego miasta, która kształtowała i ciągle kształtuje naszą świadomość lokalną. Temat bardzo istotny, gdyż poprzez rozwijanie wiedzy na temat lokalnej historii czy kultury nie tylko lepiej utożsamiamy się z miejscem w którym żyjemy, ale także mamy okazje poznać lepiej historię całego kraju. Bochnia jest miastem szczególnym, gdzie lokalna świadomość historyczno-kulturowa kształtuje się poprzez bardzo wiele czynników, a co ważne, historia naszego miasta była na tyle bogata, że wiąże się ona z historią powszechną.

Trudno sobie bowiem wyobrazić — jak przekonywał Jan Flasza - świadomość historyczną mieszkańców Bochni bez podstawowego faktu, że jest to miasto o rodowodzie książęco-królewsko-górniczym. Trudno sobie ją wyobrazić bez świadomości jego znaczenia dla rozwoju gospodarczego Polski. Chodzi tu o żupę solną i kopalnię, która w znacznym stopniu zasilała skarbiec królewski. Trudno sobie tą świadomość wyobrazić bez wpisanych w nią zasłużonych postaci historycznych: Bolesława Wstydliwego, św. Kingi, Kazimierza Wielkiego i wielu innych nie tak wyraziście istniejących ale bardzo ważnych. Ważna jest także świadomość naszych rodaków wywodzących się z tej ziemi. Szczególnie chodzi tu o postać Brodzińskiego, gen. Dąbrowskiego czy gen. Okulickiego. Świadomość i wiedza na temat ich korzeni i ich życia wzmacnia poczucie historyczności lokalnej i tej powszechnej. W wywodzie koncentrującym się na czynnikach jakie mają wpływ na naszą świadomość historyczno — kulturową został wymieniony cały ich szereg i różnorodność. Oprócz postaci czynnikami pogłębiającymi naszą wiedzę czy stanowiącymi motywację do jej zdobywania są niewątpliwie zabytki architektury, miejsca związane z ważnymi wydarzeniami, które stanowią socjo-historyczny wymiar miasta. Stanowią warstwę czaso-przestrzenną. Ważnym elementem są ulice i ich nazwy. Czytając nazwy ulic można doświadczyć dziejów historii. Dzięki temu może się w nas rodzić coraz głębsza ciekawość ich poznania. Ulice Floris, Bernardyńska, Samlickiego wzbudzają często chęć odkrycia skąd się wzięły te nazwy. Ważne jest także zachowanie i pielęgnowanie nazw historycznych: Uzbornia, na Buczkowie, Karolina, Babica, Ryczy Wół czy Trinitatis. To także jest fragment świadomości historycznej i świadome kształtowanie nazewnictwa miejsc czy ulic w kontekście historycznym. Przestrzeń kulturowa i historyczna wsącza się w nas nawet wówczas gdy idziemy na zwykłe zakupy. Słyszymy czy widzimy nazwy ulic czy miejsc. Opowiada nam ona nie tylko o rozwoju przestrzeni urbanistycznej i architektonicznej ale także skłania do posługiwania się wyobraźnią. Znając kontekst historyczny możemy wyobrazić sobie postacie Kazimierza Wielkiego czy Stefana Batorego odwiedzających nasze miasto we wcześniejszych wiekach. Przestrzeń stanowi więc narracje historyczną. Jeśli znamy tą przestrzeń to nie jest ona już anonimowa. Nasze postrzeganie miasta staje się głębsze. Możemy się z nią oswoić, także poprzez poznanie zabytków przyrody. Takimi zabytkami przyrody będą np. stare dęby przy kaplicy św. Stanisława przy ul. Sądeckiej czy pomniki przyrody w innych miejscach. Podstawą by zrozumieć charakter Bochni jest także świadomość dorobku kulturalnego. W tym mieście jest wiele rzeczy dotyczących tego dorobku — i tradycje szkoły miejskiej i tradycje bocheńskiego gimnazjum. Dość istotnym elementem są także nasze własne biografie i nasze drzewa genealogiczne. W tej świadomości mieści się także postrzeganie przestrzennego i kulturowego związku z szerszym światem. Mówiąc o Bochni zawsze dotykamy tego problemu wspominając o Via Regia Antiqua, drodze królewskiej, szlakach handlowych czy drogach kupieckich.

Źródłem kształtowania się świadomości własnej historii jest przede wszystkim tradycja rodzinna. To co mówi się w domu niewątpliwie formuje człowieka. Podany przykład rodziny Ludwika Stasiaka wskazuje na ten fakt. Jak podkreśla dyrektor muzeum - tam mówiło się o historii, o górnictwie, o kulcie Kingi. Ale opowiadanie np. dziadka o drugiej wojnie światowej czy innych wydarzeniach stanowi także bardzo ważny element kształtowania się tej świadomości historycznej.

Niezwykle istotne źródła poznania historii i kultury to kościół i cmentarz. To ikonografia, która w bocheńskich kościołach jest dość bogata. To freski przed kaplicą N.M.P. jak np. fresk Korneckiego, przedstawiający legendę odkrycia soli w Bochni. Są nimi tez epitafia z których odczytać można nazwy czy nazwiska - pisarz żupny, urzędnik salinarny, burmistrz Antoni Serafiński. Można się z nich dowiedzieć wiele o historii nie tylko kościoła ale i miasta. Nawet w nowych świątyniach jak kościół św. Jana Nepomucena są witraże przedstawiające legendę o kapliczce na Murowiance, szybie Sutoris i górnikach. Są to szczegóły, będące nieodzownym elementem naszej tradycji. Kaplica św. Kingi to także niesłychanie istotny element wśród wielu, oddziaływujący na naszą świadomość historyczną. Tam się kumuluje sztuka, emocje i jest ona jak by sercem całej kopalni. Kaplica kształtowała i kształtuje do dziś świadomość i religijność nie tylko górników.

Cmentarz to niezwykłe źródło uświadamiania sobie historii — urzędnik salinarny, kasjer żupny - nazwy które mówią niesłychanie wiele o społeczności tego miasta i rolach społecznych. Źródłem poznania oraz ubogacania świadomości są też oczywiście książki i publikacje. Przewodniki, pamiętniki, monografie. Na szczególne podkreślenie zasługuje pamiętnik anonimowego autora znajdujący się w zbiorach muzeum, gdzie autor nazywa Bochnię "miastem moim", i przedstawia opisy dokumentów, herbów czy miejsc. Pierwszy przewodnik po Bochni (1979) — Teofila Wojciechowskiego — który jako pierwszy powiązał rozwój przestrzenny miasta z rozwojem kopalni. Monografia Bochni z 1980 która ukazała się w nakładzie 3 tys. egzemplarzy była także ważnym czynnikiem w budowaniu świadomości lokalnej kulturalno-historycznej. Ważną pozycją jest książka "Kościół parafialny w Bochni jego środowisko artystyczne" ks. Stanisława Wójtowicza, ówczesnego proboszcza, który obraz po obrazie, ołtarz po ołtarzu opisał każde dzieło artystyczne znajdujące się w kościele. Książka ukazała się w 1983 i jest bardzo ważną publikacją koncentrującą się na walorach artystycznych kościoła. Jest nimi także cała seria innych wydawnictw i przewodników. Ale książki to jedno. W latach osiemdziesiątych pojawiły się pierwsze czasopisma. Początkowo w skromnej formie, później niektóre okazałej kolorowej szacie. Wspomniano o Kurierku B — piśmie podziemnej Solidarności, Wiadomościach Bocheńskich, które zaczęły się ukazywać w 1989 i wydawane przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Bocheńskiej. Kierowało on uwagę na sprawy mało znane — udział bochnian w walkach legionowych czy w powstaniach. Wspomniano o piśmie ABC, później o wydawanej przez Urząd Miasta Kronice Bocheńskiej ale i o portalach internetowych, z których wyróżnia się ten prowadzony przez Pana Janusza Paprotę i skupiający się szczególnie na walorach kulturalno — historycznych naszego miasta i regionu. W kształtowanie się świadomości historycznej ma swój wkład także i nasz portal gdzie co tydzień ukazują się teksty Czesława Anioła, zbierane w rozdziale poświęconym szczególnie temu zagadnieniu.

Paradoksalnie na pogłębianie naszej lokalno-historycznej wiedzy mają również wpływ tragiczne wydarzenia np. pożary. Dwa pożary zabytkowych dzwonnic, które stanowiły cząstkę tego miasta i regionu, doprowadziły do poszerzenia wiedzy o tych obiektach. Ukazało się wówczas wiele publikacji, odbyło się sporo dyskusji nad tymi obiektami i skalą strat jakie ponieśliśmy. To także buduje świadomość historyczną.

Długa była lista rzeczy które mają związek czy to pośredni czy to bezpośredni z naszą historią. Trudno tu wszystkie wymienić. Na koniec trzeba jeszcze dodać działalność Kręgu Młodych Miłośników Starej Bochni, który istnieje od 2000, tabliczki z mosiądzu ze znakiem NaCl zamontowane w chodnikach i przypominające o solnym charakterze naszego miasta, działalność Pana Jarosława Przybyło, przenoszącego nas w odległe czasy poprzez prezentacje strojów czy zamiłowanie do starej broni, rolę Szkoły Podstawowej nr 5 bardzo aktywnie działającej na polu szerzenia świadomości o naszej lokalnej historii. Ostatnie wydarzenia, takie jak obchody 750-lecia Bochni, odnowa tablicy na muzeum upamiętniającą wojnę polsko-bolszewicką czy nadanie nowych nazw ulic: Serafińskich czy Michała Żółkiewicza, to także wyraz uświadomienia sobie tych postaci w kontekście ich znaczenia w naszej historii. Zabytki architektury, znaki pamięci, tablice, obeliski, pomniki, nazwy ulic i miejsc, obrazy, szkoła, książki, czasopisma, nazwiska i pomniki, spotkania, sztuka sakralna, epitafia i nagrobki to główne czynniki jakie odgrywają role w uświadamianiu sobie przez nas tego skąd wywodzą się nasze korzenie. Skłaniają nas do lepszego ich poznania i nabycia zdolności lepszego ich rozumienia. Czy można być mieszkańcem Bochni i powiedzieć, że nie zna się choć niewielkiej części tego co zawierają w sobie tak licznie wspomniane nazwy, miejsca i rzeczy? Oczywiście można ale czy nie tracimy na tym tak bogatej w wydarzenia i barwnej świadomości historycznej, nie wiedząc jednocześnie czym jest to co widzimy dookoła?

pw