Panteon Narodowy na Skałce

W krajobraz tysięcy cmentarzy zapełniających ojczyznę, szczególnie dobitnie wpisuje się Panteon Narodowy - krypta zasłużonych na Skałce w Krakowie. To wyjątkowy cmentarz, spoczywają tu bowiem szczątki najwybitniejszych Polaków, ludzi kultury i nauki, na trwale wpisani w historię Polski. Święto Zmarłych to czas, w którym winniśmy im oddać hołd, a za ich dusze odmówić modlitwę.

Kościół św. św. Archanioła i Stanisława
Historia tej świątyni jest bardzo stara, sięga XI w., w historiografii trwa pogląd iż to w tym kościele p.w. św. Michała Archanioła poniósł śmierć męczeńską św. Stanisław ze Szczepanowa biskup krakowski. Jan Długosz, którego osoba przez późniejsze fakty jest wyjątkowo silnie z tym kościołem związana, pisał o nim: "… okrągło z kamienia białego, na skale niezbyt wysokiej, wznoszącej się na równinie, poświęcony św. Michałowi Archaniołowi i wszystkim aniołom …" Kolejne wieki dokonały istotnych zmian w architekturze budowli, a samo miejsce męczeńskiej śmierci św. Stanisława przydało świątyni miana sanktuarium. Najsłynniejszy polski dziejopis Jan Długosz, rozpoczął w latach 70-tch XV w. wznoszenie nowego kościoła, wkrótce zmarł i jego doczesne szczątki właśnie tu zostały pochowane. Współczesny kształt i barokowy wygląd został nadany zespołowi kościelno-klasztornemu na Skałce w XVII w.

Sepulcrum Patriae
Okres niewoli narodowej po rozbiorach polski wyniósł Skałkę obok Wawelu, do roli miejsca utożsamianego z dziejami narodu. Tak pojmując historyczną rolę tego miejsca, nadali mu współcześni godność sepulcrum Patriae. Krypta grobowa na Skałce stała się miejscem spoczynku najwybitniejszych w historii polskiej kultury synów narodu polskiego. Znajdującą się pod kościołem jednonawową kryptę, częściowo wykutą w skale, przysposobiono z myślą o pomieszczeniu w niej Grobów Zasłużonych Polaków. Ideę tą zainicjował i wcielił w życie w 1876 r. profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Józef Łepkowski, który w związku z przypadającą w 1880 roku 400 rocznicą śmierci Jana Długosza, poddał myśl dokonania ponownego pogrzebu szczątków sławnego męża stanu i kronikarza. Pochówkiem prochów Jana Długosza otwarto tym samym na Skałce - jak pisano podówczas na łamach popularnego "Czasu" - "palladium dla uczczenia popiołów zasłużonych w Narodzie mężów".

Groby zasłużonych
Czternaście stojących w jednonawowym wnętrzu krypty na Skałce sarkofagów, wypełniło ja do końca, zamknęła się tym samym przestrzeń tego osobliwego cmentarza — zaczątku Narodowego Panteonu. W czasokresie 123 lat (1881 — 2004) spoczęły w krypcie proch zasłużonych dla kultury polskiej ludzi, ich wybór nie zawsze był zgodny z wolą narodu, rodziny czy nawet ich samych, budził niejednokrotnie wiele kontrowersji, lecz czyż, na cmentarzach nie wszyscy zrównani?

Jan Długosz
Wprowadzenie do krypty w 1880 r. dobroczyńcy zakonu, narodowego dziejopisa — "Historia Polonica", "Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego" kanonika Jana Długosza, otwarło drugi obok Wawelu cmentarz, na którym spotkały się doczesne szczątki Polaków, tworzących pospołu dziedzictwo narodowe.

Wincenty Pol
Wincenty Pol (1807 — 1872), pochowany na Skałce w 1881 r., był mężem niezwykłym — wielki patriota, uczestnik powstania listopadowego, Kawaler Orderu Virtuti Militari, poeta, pisarz romantyczny, jego dzieło "Pieśń o ziemi naszej", było podówczas swoistą biblią ojczystej przyrody i kultury, do dzisiaj przywoływane jako wyraz umiłowania ojczyzny, geograf samouk — profesor pierwszej na ziemiach Polski katedry geografii, naukowiec i publicysta.

Lucjan Siemieński
Lucjan Siemieński (1809 — 1877), współczesny w twórczości Wincentemu Polowi, znany jako poeta i prozaik, także uczestnik powstania listopadowego. Działacz patriotyczny na terenie Galicji. Był członkiem i założycielem Akademii Umiejętności, napisał w popularnym ujęciu historię Polski. Prochy Siemińskiego został przeniesione na Skałkę wraz ze szczątkami Wincentego Pola z Cmentarza Rakowickiego w Krakowie w 1881 r.

Józef Ignacy Kraszewski
Józef Ignacy Kraszewski (1812 — 1887), na Skałce spoczął w 1887, trumnę z jego zwłokami przewieziono z Genewy, gdzie zmarł. Pisarz, bo w tej dziedzinie było mu wnieść wkład do kultury narodowej, otoczony był za swego życia ogromnym szacunkiem. Szczególnie ceniony w Krakowie, gdzie obchodził 50-lecie swej twórczości. Był niezwykle płodnym pisarzem, napisał około 600 pozycji książkowych, szczególnie znane i kształtujące świadomość narodową były jego książki historyczne z przeszłości Polski, członek Akademii Umiejętności.

Teofil Lenartowicz
Teofil Lenartowicz (1822 — 1893), człowiek sztuki — poeta, pisarz i rzeźbiarz. Zwany jest
"lirnikiem mazowieckim", jego liryki wypełnione były treściami patriotycznymi. Pisał poematy i wiersze historyczne, sięgał do zasobów kulturowych ludu polskiego. Przez całe swoje życie prezentował postawę patriotyczną. Połowę swego życia przebył na emigracji. Swój talent artystyczny wyrażał także poprzez rzeźbę, projektował miedzy innym stalle w kościele na Skałce, gdzie spoczął ostatecznie w 1893 r. W powszechnej świadomości pozostał jako autor kolędy "Mizerna cicha stajenka licha", a także "Stabar Mater dolorosa".

Adam Asnyk
Adam Asnyk (1838 — 1897), żegnał kolegę poetę Lenartowicza przemawiając nad jego trumną. W roku 1897 sam spoczął w krypcie Zasłużonych. "I Ciebie wielki poeto powoła do narodowych pamiątek: Kościoła …"(Kazimierz Tetmajer). Poeta i dramatopisarz, uczestnik powstania styczniowego. Ceniony poeta swego czasu i współcześnie, łączył postawy romantyczne z rozprzestrzeniającym się w literaturze nurtem pozytywistycznym. Pisał w wierszu "Do młodych": "Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy, choć macie nowe, doskonalsze wznieść. …" Ten cytat umieszczony został na bryle granitu pod Dębem Wolności na Rynku w Łapanowie.

Henryk Siemiradzki
Henryk Siemiradzki (1843 — 1902), jego pogrzeb na Skałce w rok po jego śmierci otworzył nowy wiek na cmentarzu Zasłużonych. H. Siemiradzki zasłynął jako malarz, twórca wielkich scen historycznych, jego znany obraz "Pochodnie Nerona" — dar artysty dla Muzeum Narodowego w Krakowie, zapoczątkował zbiór dzieł sztuki tej zasłużonej dla kultury polskiej placówki. H. Siemiradzki zyskał w zakresie malarstwa sławę międzynarodową. W pamięci bywalców teatrów Krakowa i Lwowa zapisał się jako twórca kurtynowych malowideł.

Stanisław Wyspiański
Stanisław Wyspiański (1869 — 1907), wielkie poruszenie wywoła śmierć i pogrzeb artysty, okrzykniętego czwartym polskim wieszczem. Trudno w kilku zdaniach określić wielkość Stanisława Wyspiańskiego jako artysty. Przemawiający nad jego trumną prezydent Krakowa Juliusz Leo, powiedział: "… dla Krakowa był nie tylko genialnym poetą i malarzem, był jego kochającym i ukochanym synem, był jednym z najgorliwszych obrońców i opiekunów jego pamiątek i zabytków". W kondukcie żałobnym szły nieprzebrane tłumy żałobników, żegnała poetę także melodia hejnału z Mariackiej wieżycy i kościelne dzwony.

Jacek Malczewski
Jacek Malczewski (1855 — 1929), artysta malarz. Nie chciał być pochowany na Skałce, lecz wolą społeczeństwa ceniącego twórczość artysty było, by zajął należne mu miejsce w Narodowym Panteonie. Spoczął tam w kilka dni później, z żalem żegnany przez społeczeństwo Krakowa i delegacje z całego kraju. Był to pierwszy pochówek w niepodległej Polsce. Był rektorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, wielki artysta, tworzył wizje malarskie, alegorie, portrety, autoportrety. Jego obrazy przemawiały miłością do Boga i ojczyzny. Nad trumną dziękowano mu, że "Ojczyznę blaskiem swej sławy opromieniał".

Karol Szymanowski
Karol Szymanowski (1882 — 1937), światowej sławy kompozytor, twórca baletu "Harnasie, " wielu symfonii i sonat. W miejscu wiecznego spoczynku, w krypcie na Skałce, gdzie spoczął po przewiezieniu jego trumny z Lozanny, gdzie zmarł żegnała go muzyka, góralska kapeli Bartusia Obrochty, nuty, które tak często wplatał w swoją twórczość. Był muzykiem, dla którego kultura narodu była najważniejszym dobrem i celem. W krypcie na Skałce jest jego ciało, w "Atmie" zaś, u stóp Tatr jego muzyka.

Ludwik Solski
Ludwik Solski (1855 — 1954), właściwe nazwisko Napoleon Sosnowski, jedyny aktor w dostojnym gronie Zasłużonych, na scenie od 1876 r., w trakcie swej kariery aktorskiej trwającej 80 lat wykreował około 800 ról. W stulecie swych urodzin otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, poparciem tej godności były słowa: "Dumna jest Polska z sędziwych lat. Solski był i jest zawsze wielkim artystą Polakiem, Primus Inter pares". Ludwik Solski pochowany został w krypcie w 1954 r.

Tadeusz Banachiewicz
Tadeusz Banachiewicz (1882 — 1954), jedyny z pośród Zasłużonych o znacznie odmiennej profesji niż jego poprzednicy złożeni w podziemiach kościoła klasztornego na Skałce. Wielki polski uczony był astronomem i matematykiem, zajmował się mechaniką nieba. Jego imieniem została nazwana jedna z planetoid oraz krater na Księżycu. Pochówek na Skałce w rok po śmierci, nie był inspirowany przez władze, nie towarzyszył mu też żaden kondukt żałobny. Uczynił to na własny koszt jego uczeń, doc. dr Kazimierz Kordylewski za zgodą gospodarzy Skałki o.o. Paulinów.

Czesław Miłosz
Czesław Miłosz (1911 — 2004), poeta, pisarz, swoją twórczością wniósł nieprzemijający wkład do polskiej i światowej literatury. Jako jedyny z pośród pochowanych na Skałce, został uhonorowany prestiżową nagrodą Nobla. Wiele lat spędził na emigracji pozostając w opozycji do ówczesnych władz. Kontrowersyjny w swych poglądach za życia, znalazł ostatecznie uznanie po śmierci. Ostatnią podróż odbył w uroczystym kondukcie należnym Zasłużonym, spoczął jako ostatni w Narodowym Panteonie na Skałce. Spoczywaj w pokoju.

Ostatni z sarkofagów w Krypcie Zasłużonych, ale postawiony za to, jako pierwszy od wejścia, mieści prochy o.o. paulinów, gospodarzy narodowego miejsca pamięci, ich doczesne szczątki, które jeszcze zachowały się na miejscowym cmentarzu, zostały właśnie tu złożone.

Wieczne odpoczywanie racz dać im Panie.

Czesław Anioł